Guus Timmerman en Andries Baart (2016), Ongeregeld goed. De huisarts aan het ziek- en sterfbed van de eigen patiënt. Verslag van een onderzoek. [Unregular Goods. The General Physician at Death Bed of his own Patient. Report of a Qualitative Research] Utrecht: Stichting Presentie 2016, 142pp.

Nauwgezette uitvraag en analyse van enkele exemplarische cases hebben een diep inzicht gegeven in de complexe afwegingen die huisartsen in dergelijke situaties maken. Er rijst een beeld op van de meanderende huisarts, die uitgesproken relationeel te werk gaat en voortdurend afstemming zoekt op de patiënt in diens netwerk en leefwereld. In ‘Ongeregeld goed’ (2016) doen de beide onderzoekers verslag van dit onderzoek. Het gehele rapport is beschikbaar en ook is er een (uitgebreide) samenvatting. (www.presentie.nl/images/stories/Timmerman_Baart_2016_Ongeregeld_goed_-_samenvatting_def.pdf)

 

In 2016 besteedde het blad Zorg&Welzijn aandacht aan ‘praktische wijsheid’ van professionals in een reeks van zes artikelen, bestaande uit een inleidend artikel van Andries Baart, waarin het begrip wordt uitgewerkt, vier aansprekende portretten waarin de werkwijze van praktisch wijze professionals wordt beschreven door Anne Oude Egberink, elk voorzien van een kort commentaar van Andries Baart en een slotbeschouwing van Andries Baart. Eind 2016 zijn deze artikelen gebundeld, aangevuld met een extra, zevende, bijdrage van Andries Baart over ‘complexe zaken complex opvatten’, met een concreet handvat voor verstandigheid in de praktijk. De hele reeks is door Zorg&Welzijn en Stichting Presentie samen uitgebracht in een mooi magazine, dat te bestellen is via het secretariaat. De zes kernartikelen zijn te vinden in het dossier op www.zorgwelzijn.nl/praktischeprofessional en als PDF te downloaden via de website van presentie: http://www.presentie.nl/images/stories/16_Zorg_Welzijn_Brochure_Verstandigheid_PDF.pdf

 

2015

‘Gewoon lief zijn’, schreef een lid van de Raad van Bestuur bovenop een stapel beleidsstukken. Alle verbetertrajecten ten spijt voelden patiënten zich onvoldoende gezien. Het ziekenhuis besloot zich te gaan profileren als ‘lief ziekenhuis’, een provocerend profiel met grote gevolgen.

Uitgangspunt was de overtuiging dat goede zorg niet kan worden bedacht en vervolgens geïmplementeerd. Ze kan tevoorschijn komen uit de praktijk zelf, als de deelnemers in processen van reflectie en beraadslaging anders leren kijken, denken en doen.

Onderzoekers vanuit de zorgethiek en presentie kregen de unieke kans om ‘dicht op de bloedbaan’ van de zorgpraktijken te komen en vaak letterlijk over de schouders van de betrokkenen mee te kijken. Zo leverden zij een geheel eigen input aan het programma ‘lief ziekenhuis’.

Dit boek brengt kritisch verslag uit van een zorgethisch gemunt veranderingsproces dat gevolgen heeft voor de praktijken van de zorgverlening, het leidinggeven en het zorgbeleid. Het wil een inspirerende leidraad zijn voor ziekenhuisbesturen, managers in de zorg, medici, veranderkundigen en organisatieadviseurs. Maar ook voor ethici en filosofen die de zorg vanuit de zorg verder willen helpen.

De patiënt terug van weggeweest
Werken aan menslievende zorg in het ziekenhuis
Andries Baart, Frans Vosman (red.)
ISBN: 9789088505430
292 pagina’s / SWP / 1ste druk, 2015 / Prijs: € 39.90

2013

In een kritisch essay schetst Baart samen met journaliste Christa Carbo hoe de zorgsector zelf zijn val creëert. Belangrijke oorzaken zijn de afkerigheid van kwetsbaarheid en onrelationeel werken ofwel ‘je eigen ding doen’. Artsen en andere hulpverleners stemmen vaak nauwelijks af op wat er omgaat in de zorgvrager en verschuilen zich gemakkelijk achter techniek, zoals (vaak onnodige) scans, medicijnen en dure behandelingen om de hulpvraag te stoppen.

Zo is er het kind met een zeer beentje wiens moeder niet wordt gehoord – ze verlaat ontredderd en boos de spoedeisende hulp. Net als de man met een bult op zijn hoofd na een operatie aan zijn schedel, die eerst te horen krijgt dat het gevaarlijk kan zijn en vervolgens onverrichter zake wordt weggestuurd – ’s nachts wordt er geen onderzoek gedaan. Maar er is ook de mensenschuwe alcoholist met wie de zorgverlener enkel contact kan maken via de hond – tot dan toe het enige levende wezen waarmee de verslaafde man in contact stond. De zorgval schetst een beeld van de zorg van vandaag die vastloopt in haar eigen logica, die mensen onbedoeld niet verder helpt maar vaak even onbedoeld meer leed toebrengt. Maar ook voorbeelden van zorg die wel werkt. Niet vanwege haar geavanceerde technologie maar door belangstellende aandacht, door de zorgverlening vanuit de relatie in te richten en door eerder liefdevol en verstandig voort te modderen dan grootse plannen door te duwen.

In dit tweezijdige ‘omkeerboek’ krijgt kritiek op de zorg twee gezichten. In een wetenschappelijk essay trekt prof. dr. Andries Baart van leer tegen het optimistische WMO-leger dat zelfredzaamheid en eigen kracht stimuleert, maar geen oog heeft voor kwetsbaarheid. Hij komt met een oproep tot herwaardering van deze kwetsbaarheid, als uitgangspunt van elk zorg- en welzijnsbeleid. Volgens Baart bestendigt de zorg veel te gemakkelijk de problemen waar ze helpend zou moeten zijn. Voorgeschreven protocollen en methodieken leggen hier de kiem voor, de systeemlogica en perverse prikkels van de zorg voeden dit mechanisme. Baart pleit voor de ‘presentiebenadering’ om de zorg voor haar eigen val te behoeden. Een val die zorgbehoeftigen allicht meesleurt en tekort doet – de zorgval.

Wie het boek omdraait, ziet aan de andere kant aansprekende en intieme praktijkportretten van zorgontvangers die in de val liepen – of juist niet. Journaliste Christa Carbo stelt in dit deel dat menselijkheid en persoonlijk contact onder druk staan omdat ze geen zorgproducten zijn waarvoor een financieringsmodel bestaat. Maar het kan anders, ook dat blijkt uit de casussen die Carbo optekende.

Prof. dr. Andries Baart (1952) is bijzonder hoogleraar Presentie en zorg aan de Universiteit van Tilburg en Universiteit voor Humanistiek. Tevens werkt hij met en vanuit de Stichting Presentie en is hij kerndocent in de Master Sociale Interventie van het LESI. Hij is geestelijk van de presentietheorie.

 Christa Carbo (1957) is freelance journaliste met de sector zorg als een van haar specialismen. Aan het onderzoek naar presentiebenadering leverde ze diverse bijdragen, onder meer in de vorm van geschreven interviews.

Andries Baart en Christa Carbo, De zorgval. Uitgeverij Thoeris, Amsterdam, ISBN 9789072219848, paperback, prijs € 19,95.

2011

De zorg in Nederland verkeert in zwaar weer: ze dreigt onbetaalbaar te worden, er is te weinig personeel, er is sprake van enorme bureaucratie met een sterke nadruk op verantwoording en controle, en de opvattingen over mogelijke bijstellingen van het stelsel lopen sterk uiteen.
Het moet anders en kan anders: terug naar de kern van de zorg. Presentie streeft ernaar dat de mens die op zorg is aangewezen en de zorgrelatie waarbinnen deze zorg tot stand moet komen, weer centraal komen te staan. Door nauwkeurig af te stemmen op en met aandacht en trouw aan te sluiten bij de cliënt en diens leefwereld kan, zo bewijst de presentie, mismatch worden voorkomen, kunnen medewerkers (opnieuw) vanuit hun kracht en passie voor het vak gaan werken en verbetert de kwaliteit van zorg ingrijpend. De strategie tot een presentie-transitie bestaat bovendien niet in het implementeren van een uitgewerkte blauwdruk – en al helemaal niet door topmanagers of van buiten en boven aangetrokken consultants en veranderkundigen – maar in het in transitie brengen van werkers én leidinggevenden, hun werkwijze en de werkorganisatie door middel van leerprocessen.
Dit boek is de neerslag van het transitieproject Presentie: radicale aansluiting van 0 – 100, dat prachtige praktijken heeft opgeleverd, en waardevolle inzichten in de leerprocessen die voor een presentietransitie nodig zijn. De lezer wordt een sprekend, leerzaam en aanstekelijk voorbeeld geboden van de weg die gegaan kan worden en de resultaten die verwacht mogen worden bij transities naar presentie.

 

Beweging begint vaak met onrust. Met de wil om weg te gaan en elders te komen, nieuwe ruimte op te zoeken en in te nemen. Dat speelt zich af op de lijn van bewegen, in beweging komen, zich bewegen, zich laten bewegen, tot bewogen worden. Ergens op dat continuüm moet onrust ook weer omslaan in rust. Dan ontstaat de wil om te blijven bij waar een appèl van uitgaat en je daaraan te wijden: de bewogenheid. Waar onrust je doet vertrekken uit het hier en nu en maakt dat je minder present bent, daar kan bewogenheid je juist verbinden met wat er is, hier, nu, voor de hand liggend. Bewegen naar bewogenheid is een spannend en ook politiek-ethisch proces, dat gaat over de zorg om de ander. In zijn diesrede voor de Universiteit van Humanistiek (januari 2011) laat Andries Baart het licht van zijn presentietheorie over dit proces schijnen.